نتیجه‏ى این مسیر چنین خواهد بود:
۱- تبیین و تعیین موضع بحث‏به طور دقیق.   ۲- تبیین قلمروهاى بحث در تاریخ این عصر.                  ۳- ترسیم اهداف و انگیزه‏هاى بحث درباره تاریخ عصر غیبت کبرى .

ب) اهداف و رسالت‏بحث‏هاى تاریخى
دومین بخش را با تعیین اهداف تاریخ‏نگارى قرآن کریم; شروع مى‏کنیم زیرا قرآن کریم، راهنما و هدایت‏گر ما در تمام مراحل و ابعاد زندگى باید باشد .
براى رسیدن یک پژوهش‏گر به مجموعه‏ى اهدافى که قرآن کریم براى تاریخ‏نگارى خود درنظر گرفته است، لازم است، دقتى ویژه در آیات تاریخى قرآن بنماید .
در حالى که حوادث و جریانات تاریخى که همراه با تحلیل و نتیجه‏گیرى مى‏باشد، در حدود ثلث مساحت آیات قرآن را فرا گرفته است، بسیار بجا است که به چند مجموعه از آیات قرآن در این زمینه مراجعه نماییم .

مجموعه‏ى اول: آیاتى که مخاطبان قرآن به ویژه مخاطبان قصص قرآنى را ذکر نموده و طبقات گوناگونى را اشاره کرده است .این مخاطبان عبارتند از: عموم مردم، جهانیان، پرسشگران، شنوندگان، دانایان و کسانى که مى‏خواهند بدانند، یا کسانى که مى‏خواهند ایمان بیاورند، سپاسگزار باشند، یا بفهمند، یا تعقل کنند، یا یادآورى شوند، یا به یقین برسند، یا به یقین رسیده باشند، یا در حال برگشت‏به خدا باشند، یا با فراست و زیرک باشند، یا دانا و بینا باشند .

مجموعه‏ى دوم: آیاتى که مردم را به نظر و مطالعه و دقت در حال گذشتگان یا سیر در زمین یا عبرت گرفتن از سرگذشت دیگران دعوت مى‏نماید، که نشان دهنده‏ى جهت‏گیرى قرآن به سمت تفکر و تحقیق و نتیجه‏گیرى مى‏باشد .

مجموعه‏ى سوم: آیاتى که حوادث تاریخى را آیه خوانده باشد . آیه، نشانه است و آیه‏هاى تاریخى گویا مطالبى است که چون آینه، حقایق را به خوبى نشان مى‏دهد یا کد مى‏دهد و انسان را به صاحب نشانه مى‏رساند .

مجموعه‏ى چهارم: آیاتى که به طور صریح و روشن، اهداف تاریخ‏نگارى و بیان قصص انبیاء و امت‏ها را ذکر کرده باشد . مانند: آیه‏ى 120 سوره‏ى هود و آیه‏ى 111 سوره‏ى یوسف که در بیان حق دادن و موعظه و یادآورى و تقویت قلب (تثبیت فؤاد) و عبرت گرفتن خلاصه مى‏شوند .
بدین سان مى‏توانیم مجموعه‏ى اهدافى را که براى تاریخ‏نگارى در قرآن کریم آمده است، در شش امر خلاصه مى‏کنیم:

۱- فراهم نمودن زمینه‏ى تفکر و ایجاد انگیزه براى پرسش و تحقیق که انسان را به گونه‏اى بهتر و سریع‏تر به حقیقت مى‏رساند و عطش و نیاز انسان حقیقت‏جو را با رساندن او به حقایق تامین مى‏نماید.

۲- تاریخ نمایان‏گر تجربیات بسیار با ارزش گذشتگان است که در اختیار آیندگان قرار مى‏گیرد و خردمندان و افراد بینا و تیزبین و عاقبت‏اندیش و فهیم از این تجربیات توشه برمى‏دارند و تحولات آینده‏ى خود و جهان بشریت را مى‏بینند و مى‏سازند، و بر آن‏چه مى‏سازند آگاهى دارند، و با تحقیق و تفکر هم به یقین مى‏رسند و هم سپاسگزار مى‏شوند و راه صحیح و مسیر مطلوب براى بازگشت‏به حق را پیدا مى‏کنند و طى مى‏نمایند.

۳- با تذکر و یادآورى حوادث تاریخى، حجاب غفلت و فراموشى دریده مى‏شود و انسان، موجودى هشیار و بیدار مى‏گردد، و به گونه‏اى مطلوب به سوى اهداف تعیین شده براى او حرکت مى‏کند و با این بیدارى از خاک‏ریزهاى دشمن به خوبى عبور مى‏کند و تمام موانع سر راه خود را برمى‏دارد، و اجازه نمى‏دهد که کسى او را فریب دهد، یا تجربیات گران‏بهاى دیگران را به قیمتى گران‏تر تکرار کند.

۴- و در نهایت، آرامش و اطمینان خاطر و قوت قلب پیدا مى‏کند و با صبر و مقاومت و پایدارى و امیدوارى به سرنوشت روشن خود، مسیر صحیح زندگى را طى مى‏کند و از هیچ دشمنى و خطرى در هراس نخواهد بود.

۵- آیات الهى در تاریخ هم‏چون آیات الهى در طبیعت، همیشه پرفروغ بوده و انسان را با دلایل متقن به علم نامحدود و قدرت لایزال الهى آشنا نموده و او را به خداى خود ربط مى‏دهد، تا وجود کوچک خود را در پرتو این وجود لایزال و نامحدود ببیند و هیچ‏گاه خود را بى نیاز و مستقل و افسار گسیخته نبیند.

۶- مسیر حق، مسیرى روشن و پویا و تکامل‏بخش است که انسان‏هاى مؤمن، خود را به اهداف نهایى‏شان نزدیک مى‏بینند و هیچ گاه یاس و ناامیدى، آنان را از پا در نمى‏آورد . بلکه براى خود وجودى مستمر و ریشه دار در عمق تاریخ احساس مى‏کنند و با برنامه‏اى حساب شده و دقیق مى‏توانند آینده‏ى روشنى براى خود ترسیم نمایند و رسیدن خود را به آن اهداف تضمین کنند .

نتیجه
بنابراین، بحث‏هاى تاریخى باید بحث‏هایى تحلیلى و مفید باشند، تا تمام اهداف یاد شده تامین گردد . صرف اطلاع از حوادث تاریخ، یا صرف رسیدن به یک تحلیل، به تنهایى براى انسان مفید فایده نخواهد بود یا لااقل، فایده‏اى اندک خواهد داشت .
البته قرآن کریم در تاریخ‏نگارى خود به قلمروهاى گوناگون و مقاطع مختلف حیات بشر پرداخته و براى خود، روشى ویژه و منحصر به فرد انتخاب کرده است، و انسان را از گم شدن در مسیرهاى انحرافى و پر پیچ و خم مباحث علمى تاریخى و غیر تاریخى برحذر نموده، و روش صحیح سلوک راه را در تاریخ‏نگارى بیان کرده است .
در بحث‏هاى ویژه‏ى تاریخ دوران غیبت کبرى نیز نباید از این اهداف و روش قرآنى فاصله بگیریم و تاریخ این دوران را براى محض اطلاع فرا نگیریم، بلکه براى رسیدن به مقاصدى مهم و هدف‏هایى بزرگ، به آشنایى با حوادث تاریخى این دوران و تحلیل صحیح این رویدادهاى تاریخى بپردازیم .

ج) قلمروهاى بحث‏هاى تاریخى عصر غیبت کبرى  (ادامه در پست بعدی)

منبع/سایت منجی سبز